Tıp dünyasında zaman zaman şaşırtıcı keşifler ortaya çıkıyor. Bir tedavi ya da aşı, yalnızca kendi alanında değil, hiç beklenmedik bir noktada da fayda sağlayabiliyor. Şu anda bilim insanlarının merceğinde olan sürprizlerden biri de zona aşısı. Başlangıçta sadece ağrılı döküntüleri önlemek için geliştirilen bu aşı, şimdi kalp krizi ve inme riskini azaltma potansiyeliyle gündeme geliyor.

Sessiz misafir: Varisella Zoster virüsü

Çoğu insan çocukluğunda suçiçeği geçiriyor. Kaşıntılı kırmızı döküntülerle geçen bu hastalık zamanla unutuluyor, ama virüs vücudu terk etmiyor. Varisella Zoster virüsü sinir hücrelerine yerleşiyor ve yıllarca sessiz bir misafir gibi bekliyor. Bağışıklık sistemi zayıfladığında ise yeniden uyanıyor. Bu kez “suçiçeği” olarak değil, zona adıyla geri dönüyor: Yanıcı ağrılar, ciltte kabarcıklar ve kimi zaman aylarca süren rahatsızlıklarla birlikte.

İşte zona aşısı bu noktada devreye giriyor. Suçiçeği aşısıyla aynı virüse karşı geliştiriliyor ama amacı farklı oluyor: Çocuklarda ilk enfeksiyonu önlemek yerine, yetişkinlerde virüsün yeniden aktive olmasını engelliyor.

Zona ve suçiçeği aşıları farkı

Her ne kadar aynı virüse karşı geliştirilmiş olsalar da suçiçeği ve zona aşıları farklıdır:

Suçiçeği aşısı: Çocuklukta uygulanır ve ilk enfeksiyonu önlemeyi hedefler.
Zona aşısı: Genellikle 50 yaş ve üzeri yetişkinlere yapılır ve virüsün yıllar sonra yeniden aktive olmasını engeller.

Bu nedenle ikisi birbirinin yerine geçmez; her biri farklı yaş grubunu ve farklı koruma hedefini kapsar.

Kalple nasıl bağlantılı?

Araştırmalar, zona aşısı olan kişilerde kalp krizi ve inme riskinin yaklaşık %20 oranında düştüğünü gösteriyor. Peki, ciltte çıkan bir hastalık kalp damarlarını nasıl etkiliyor olabilir?

Cevap iltihaplanmada yatıyor. Zona sırasında vücut büyük bir enflamasyon dalgasıyla karşılaşıyor. Bu biyolojik stres damar duvarlarını zedeliyor, pıhtı oluşumunu kolaylaştırıyor. Kalp ve beyin damarları da bu süreçten etkileniyor. Aşı sayesinde zona önlendiğinde, bu zararlı enflamasyon fırtınası da yaşanmıyor.

Umut verici ama temkinli

Bilim insanları bu bulguları heyecan verici buluyor ama aynı zamanda temkinli davranıyor. Çünkü eldeki veriler çoğunlukla gözlemsel; yani aşı olanlarla olmayanların sonuçları karşılaştırılıyor. Kesin olarak “zona aşısı kalp krizini önlüyor” demek için daha fazla kanıta ihtiyaç var.

Yine de sonuçlar, aşıların beklenmedik ek faydalar sunabileceğini güçlü bir şekilde hatırlatıyor. Tıpkı grip aşısının zatürre ya da kalp krizi riskini azaltabilmesi gibi, zona aşısı da kalp sağlığında yeni bir koruyucu araç olma yolunda ilerliyor.

Kalp-damar hastalıkları bugün dünyada en fazla ölüme yol açan sorunlardan biri. Eğer basit bir aşının bile bu riskte kayda değer bir azalma sağlaması doğrulanıyorsa, sonuç halk sağlığı açısından çığır açıcı olabilir. Bu nedenle birçok ülkede yalnızca yaşlılar değil, bağışıklığı zayıf genç erişkinler için de zona aşısı giderek daha erişilebilir hale geliyor.

Zona aşısı uzun süredir sadece ağrılı döküntülere karşı koruma sağlıyor. Ancak şimdi, kalp sağlığı üzerinde de olumlu etkileri olabileceği düşünülüyor. Eğer bu bulgular daha kapsamlı ve uzun süreli araştırmalarla doğrulanırsa, basit bir aşı, kalp krizi ve inme gibi ciddi hastalıkların riskini azaltmada beklenmedik bir rol oynayabilir.

Bu durum, aşılara yönelik algıyı da yeniden düşündürüyor. COVID-19 aşıları hakkında bazı insanların yan etki endişeleriyle suçlayıcı yorumlar yapmasına karşın, bilim bize aşılardan beklenmedik ve faydalı etkiler de gelebileceğini gösteriyor. Aşılar sadece enfeksiyonları önlemekle kalmıyor, bazen vücudun diğer sistemlerini de destekleyerek sağlığımız üzerinde çok daha geniş etkiler yaratabiliyor.

Bu keşif, aşıların yalnızca bireysel değil, toplum sağlığı için de stratejik öneme sahip olabileceğini hatırlatıyor ve tıp dünyasında heyecan yaratıyor.